Yi Dalili ya Mtrume Yunusa

Yi Dalili ya Mtrume Yunusa

Yika suku, na li djuwa lika kali. Karim na Abou wakentsi mvulini ntsini mwa mnadzi, wakopasuwa zidjavu pare wanwe yi madji. “Namna djedje de urongowawo amba Insa aka apvelehwa na Mungu?” Karim amuwudzisa Abou ha uharaka.

Abou atsehe: “Lino mawuri de li su’ala laka lawudziswa Insa na yi madhwamana wa dini. Waka wamuwudzisa ha dalili.”

“Dalili ya ndrongo ndrini?” Karim akotsaha adjuwe.

“Kawaka wawamini amba Insa aka alawa ha Mungu, ha yizo wamuwudzisa ha utsaha dalili.” Abou adjibu.

“Aka ashindi ayifanye?”

“Insa kaparotsaha ahakikisha wandru amba aka mundru ndrini,” Abou arongowa. Yi madhwamana wa dini waka wasomo u Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu be yi matso yawo yaka yabaliha ata kawakoshinda wawona zi dalili. Yiyo de yi mana Insa aka awahambiya amba wakana yi dalili ya mtrume Yunusa: Sa yile Insa awadjibu: ‘Duniya ya pewu ya lewo yino kayina uwaminifu, yiyo ngeyitsahawo alama ya midjuza, bedi kayina uwonesewa ata alama nahika tsi de yile ya mtrume Yunusa. Mana mawuri de yi namna Yunusa aka mimbani mwa mfi harimwa muda wa suku ndraru, mawuku na yi mitsana, basi de yi namna yi Mwana wa Mwanadamu adjoka wadjawu moni mwa yi shipvande sha ntsi harimwa muda wa suku ndraru, mawuku na yi mitsana. Wakati wandru wadjohukumulwa, yi wandru wa shi Niniva watsohima wamushitakini wanyu wandru wa yi duniya ya lewo yino, mana wawo wande toba wakati wakiya yi mayindhwa ya Yunusa. Basi na pvano ngopvo ndrongo nlibwavu raha na Yunusa.’ ” ¹

“Mfi nlibwavu yika yimuruliha mtrume Yunusa?” Karim aka ashangaya.

“Anha,” Abou amuyeledza.  “Aka amedzwa na yi mfi mana Mungu aka amurumu adje abalidze yi madhambi harimwa u mudji mlibwavu wa Niniva, be Yunusa akana uhara.  Ha yizo apashiya shitrima ha wenda pvahano kinyume na hule Mungu aka amuruma. Pvushuku upepo mdziro na mvuwa ata yi shitrima kashikoshinda shanda. Yunusa awahambiya yi wandru waka shitrimani amba akomutrawa Mnyezi Mungu aliyo hayi. Wandru waka shitrimani wamupulisa baharini, wakati ule u upepo uzuya. Mungu amurisha mfi nlibwavu yende yamurulihe Yunusa. Aka moni mwa yi mfi muda wa suku ndraru na mawuku mararu. ² Yunusa amushemeleya Mungu mimbani mwa yi mfi ha utsaha mswamaha amana aka amuanswi Mungu. Mungu amurisha yi mfi yimurapvihe. Yilazimu usome yi hadisi kamili harimwa yi shiyo sha Yunusa.”

 “Hadisi yino ndjuzuri kabisa! Ha yizo Yunusa aka moni mwa yi mfi harimwa suku ndraru mawuri de yi heli Insa aka moni mwa li kaburi harimwa suku ndraru.”

Abou adisi yi shitswa ha urongowa ‘Ewa’.  “Ngopvo dalili nyengi tsena mawuri de zino harimwa u Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu.”

“Nihambiye nizidjuwe,” Abou akodjipviwa.

“Nitsolaguwa de yi mwa-gondzi tu lewo,” Abou arongowa.

“Ngotsaho urongowe mwa-gondzi mawuri mwana wa gondzi?” Karim awudzisa.

“Ewa, harimwa u Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu yi mwa-gondzi urumilwa na Mungu mara nyengi mawuri dalili. Wakati Yahaya Mbayishizi amuwona Insa amba akomudjeleya, arongowa: ‘Tsilo Sadaka la Mungu liliyo mfano modja na mwana gondzi atolwawo sadaka.  Waye de atowawo yi madhambi ya yi duniya!’ ³ Wakati wangina Yuhani aka amuwono Insa wakati akohima mbepvoni mawuri de li gondzi latsindzwa la Mungu na zi malayika zikohedza madjimbo ya swifa hanguvu ha urongowa: ‘Yi Mwana Gondzi aka atsindzwa ha utolwa sadaka waye ustahiki upara ushindzi, utadjiri, hikima, nguvu, hishima, utukufu na swifa! Uka utsindzwa ha utolwa sadaka, na ha yi damu yaho, umununuliya Mungu wandru ha ulawa harimwa kula kabila, harimwa kula luha, harimwa kula ntsi, na harimwa kula nishani.’ ” ⁴

“Be udjuwa, wakati mwengi kabula raha Insa kaka adzaliwa, yi mwana gondzi aka alama muhimu akotsaha amulaguwe de Insa. Yi wandru wa Israila waka warumwa harimwa yi ntsi ya Miswiri maha arubamiya kabula ya Mungu amuhira Musa adje awatowe harimwa urumwa wawo. Mungu aka awahambiya yi wandru wa Israila watsindze mwana gondzi kakana uwade wala panda. Kakila daho likopvinga mwana gondzi dahoni yi suku ya kumi ya u mwezi wa handa. Wakorenga suku ndraru za ungaliya yi mwana gondzi yile pare wake na uhakikifu amba kahaka na uwade udjoka wontsi wala panda. Yika yilazimu ake mwemwa amana yino yika dalili awu mfano wa Insa yikawo amba kakana dhambi lidjoka lontsi. Monye Mupvingizi Risala wa Insa arongowa yi namna yino: Mukombolwa ‘ha yi damu yendza kima nlibwavu ya Kiristi, aliyo mawuri mwana gondzi wa sadaka alingana, tsena kasina kosa lidjoka lontsi. Madza aka atsahulwa rangu kabula, kabula ya yi duniya uwumbwa, be adja apvenulwa harimwa u wakati wa mwiso uno ha umufayidishani.’ ” ⁵

Yi suku ya kumi na nne walazimishiwa watsindze yi mwana gondzi, warenge yi damu ha uyipvaha harimwa yi mabavu ya yi milango. Yi damu yikozuya yi malayika yikopvinga yi ufa yile yisingiye dahoni uku ule ha utowa roho kakila mwana mundrubaba wa handa harimwa yi ntsi ya Miswiri. Halafu yi mwana gondzi akokwa kamili ayiwa bila kakutrulwa mundu yile yi mwana gondzi kamili ake moni mwa li daho.”

“Baanda Insa afa, madjeshi wande, wavundzu yi mindu ya yi wandru wa pewu wayili waka waremwa mizumari pvumodja na Insa, yi namna wakofanya pare wandru wafe ha uharaka, be wakati wawaswili ha Insa ata wawona amba madza afu, kawavundza yi mindu yahe.” ⁶

 “Uku ule Insa aka adzaliwa pvuka watsunga magondzi wakongaliya yi magondzi bavuni mwa u mudji. Mukinishiha yike amba watsunga wakongaliya yi magondzi yaka yalazimu yadje yapvingwe yi suku ya kumi ya u mwezi pare yangaliwe kabula ya utsindzwa ha utolwa fidiya yi suku ya kumi na nne. Mukinishiha tsena yike amba de watsunga wano de zi malayika zaka zawadjeleya uku ule ha uwadjuza yi habari yino: ‘Musiriye, mana ngamumudjuzoni habari ndjema ya furaha nlibwavu yidjodjeleya piya u umati. Uku wa lewo, harimwa u mudji wa Dawudu, mudzaliwa mundru wa umukombowani ne de Kiristi, Rabi watru!’ ” ⁷

“Baanda ya maha thalathini na miraru, yi suku ya kumi ya u mwezi, wakati Insa adja Urusalemu ha usherehi u Unahanizi wa Mutumpiyo wa mwiso wahe, yi magondzi yaka mondze mwa u mudji yaka yapvitswa ha ndziya ya mlango wangina, mlango ukohiriwa Mlango wa Magondzi, yangaliwe na wandru wa yi Nyumba Ndzitwaharifu ya umuanbudu Mungu. Insa angiya Urusalemu adjitowe fidiya angaliwe nahika atsoka mutwaharifu wa utolwa fidiya mfano wa li Gondzi la Unahanizi wa Mutumpiyo. Insa aka mutwaharifu mana baanda Bilatusa, wakala wa sirikali ya Romu, amungaliya Insa, arenge madji ahoso yi mihono yahe ha urongowa: ‘Tsisi dhwamana wa yi damu ya mundru yino mwenyewe haki.’ ⁸ Li Gondzi la Mungu lika litundwa harimwa suku ndraru na ulo kalaparihanwa na kosa dju lahe.”

“Yi suku ya Unahanizi wa Mutumpiyo wakati Insa aka aremwa mizumari harimwa u muri wa mbawa, yi fundi wa masadaka akotsindza wana wa gondzi harimwa yi Nyumba Ndzitwaharifu ya umuanbudu Mungu rangu sa ya raru ata upara sa ya shenda. Yahipara sa ya shenda yi fundi akolawa mondze ha urongodza yi wandru: “Zi ndrongo zihisa”. Mlimani bavuni mwa u mudji, yi asubwihi yile sa ya raru Insa, li Gondzi la Unahanizi wa Mutumpiyo, aremwa mizumari. Halafu, yi sa ya shenda, na yi mihono yabuha ha urenga wanadamu piya arongowa: “Zitimidziha”, yipvo afu. Sa yile li suru likawo de laka larungihwa moni mwa yi Nyumba Ndzitwaharifu ya umuanbudu Mungu lipasuha rangu udju ata ntsini.”

“Suru de lipvi?”  Karim awudzisa.

“Suru laka harimwa yi Nyumba Ndzitwaharifu laka lashukidzwa ha ubaliliya u Pvahano Pvutwaharifu raha na Pvutwaharifu pvukawo amba de yi fundi mlibwavu wa masadaka tu de akodjuwa angiye mara modja harimwa mwaha, ha umupvingiya Mungu yi damu ya shinyama shatolwa sadaka ha utsaha mswamaha wa yi madhambi ya wanadamu. Wakati Insa afa, li suru lile lipasuha mabadju mayili. Kayarilazimu tsena ratowa sadaka la shinyama ha utsaha mswamaha mana Insa ahisa aritsashiya mswamaha ha utra yi damu yahe.  Rangu yi suku yile kakila mundru ngena ushindzi na nafasi ya umudjeleya Mungu ha utsaha mswamaha wa yi madhambi yahe.”

“Nitsodjuwa nifanye ndrongo zizo?” Karim awudzisa ha yakini.

“Ewa mawuri de heli wandru wa Israila waka Miswiri wadjitsanganisa yi mwana gondzi harimwa yi mili yawo, de yi namna yalazimu umurenge Insa rohoni haho, ukubali li sadaka alitowa, umu-pvosheleye marahaba ha yipvo afa ha sibabu ya wawe, ubudze umukubali ake de Muhuyizi waho,” Abou amuyeledza Karim. “Utsodjuwa umukaribishe rohoni haho ha urongowa makalima yano”:

“Insa, tsikubali amba wami muanswifu. Tsihukubaliya yi madhambi yangu, ngamuhumiyo uniswamihi. Tsidjuwa amba ufu badala wangu na yi damu yaho yihoso yi madhambi yangu. Insa, tsihukubali uke de Muhuyizi wangu. Renga yi mayesha yangu uke de Mfawume wangu.”

Matsozi de yakomushuka Karim baanda amumiya Mungu harimwa yi duwa. “Ngofikiri amba Insa anikubali?” Karim awudzisa.

“Ewa harimwa u Mwandzishiyo Muraharifu wahe arongowa: ‘Be wawo wamukubali, wamuwamini na li dzina lahe, awapva ushindzi wa wawo udja ufanyishiha wana wa Mungu; nahika rimukubaliya madhambi yatru yile ha upara mswamaha, madza yirahara amba waye mwaminifu, waye wa haki.  Basi atsoswamihi madhambi yatru na urirahatsa na kula ndrongo kayalazimu.’ ⁹ 

“Yino habari ndjuzuri kabisa.” Yi matso ya Karim yakowala mawuri nuru. “Hali utsodjuwa uni-hambiye tsena zapatana na Mungu?”

“Ewa lisha nihuyeledze mbapvi ndrongo za u mudji wa Baitilham pvahano pvukawo de u mudji Insa adzaliwa,” Abou arongowa. “Maha sabamiya kabula Insa kadzaliwa mtrume Mika aka arongowa ndrongo zino”:

‘Basi wawe, Baitilham Efrata, mudji mtiti harimwa umati wa Yahudiya, ha wawe de pvudjolawa ha wami mtawalizi wa Israila aliyo amba alawa rangu zamani za hale, rangu azali.’ ¹⁰

“Mana ndrini yikawo amba de Baitilham?” Karim awudzisa.

“Yino ndrongo yikawo Mungu aka ayitayarisha rangu hale. Yi mana ya Baitilham yiyo Daho la Dipe. Insa arongowa amba: ‘Wami de shahula shile shiliyo na koho la uhayati shashuka ha ulawa mbepvoni; Nahika mundru ayi shahula shino, yiyo atsoyenshi ata yi dahari; na yi shahula shisho, nidjopvasho, uwo de u mwili wangu udjotolwa, yile yi duniya yike na uhayati mukamilifu kawuna mpaka.’ ” ¹¹

“Yi makalima ya mwiso yano ngeya madziro ya wami uyelewa,” Karim arongowa. “Mana ndrini Insa arongowa amba ‘… yi shahula shisho, nidjopvasho, uwo de u mwili wangu udjotolwa, yile yi duniya yike na uhayati mukamilifu kawuna mpaka.’ ?”

“Nariregeye nyuma ringaliye ndrongo Mungu aka aamurisha yi wandru wa Israila wazifanye. Harimwa yi ntsi ya Miswiri Mungu aka aamurisha wandru wa Israila waye madipe kayaka yatrilwa lalive pvumodja na mani ya miri yendza nyongo harimwa mfumo.”

Yi madipe kayaka yalazimu yaka na lalive, yayo ndrini?” Karim awudzisa.

“Yayo madipe yakokwa bila kayatrilwa lalive mana lalive yino mfano wa dhambi. Mungu awatowa harimwa yi madhambi yaka Miswiri mana aka amufanyiya Ibrahim mkataba wa damu amba atsobarikisha zi nishani. Yi mani yakana nyongo yakowanahanisidza u utungu waka nawo wakati waka warumwa harimwa yi ntsi ya Miswiri. Ndrongo ndjuzuri tsiyano. Rangu yi suku yiyo wawo utriya makutru mararu ya madipe bila lalive moni mwa mkoba mtiti – kula kutru harimwa kula posho – wakati wa u Unahanizi wa Mutumpiyo. Wakati wakoya, wakopvana li kutru la hari hari laka lalazimu lipviriye piya yi wandru mezani. Kula mundru akorenga mwahindru, akoya. Wakowamini amba yi makutru ya madipe yaka mfano wa Ibrahim, Isiyaka na Yaankubu. Li kutru la hari hari likorongowa de Isiyaka akotolwa sadaka be mwisoni katolwa sadaka.”

“Yi mana ya kweli ya li dipe la hari hari yiyo ndrini?”  Karim akotsaha adjuwe.

“Insa aripva li djawabu,” Abou ayeledza. ‘Wakati wa u Unahanizi wa Mutumpiyo wa mwiso, Insa  akentsi pvumodja na yi Mapvingizi Risala yahe, ngwayawo. Awahambiya: “Tsipvendze swafi niye u Unahanizi wa Mutumpiyo uno pvumodja na wanyu kabula ya wami uwondesheha. Mana ngamumuhambiyoni amba tsina uya tsena ata mpaka de u wakati udjotimidziha harimwa u Utawalizi wa Mungu.” Halafu, arenge dipe, na baanda amuhimidiya Mungu, alikutruwa, awapvalo, tsena awahambiya: “Uno de u mwili wangu uliyo amba ngowutolwawo sadaka ha sibabu ya wanyu. Namufanye yi ndrongo yino ha wanyu uninahana.” ’ ”¹²

“Ha yizo ngotsaho unihambiye amba li dipe lino likomulaguwa de Insa?”

‘Ewa. Mawuri de yi shikombe waka wanwa yi suku ya u Unahanizi wa Mutumpiyo. ‘Baanda wahisa uya, Insa arenge shikombe, afanya de uyo uyo, awahambiya tsena: “Yi shikombe shino, uno de u mkataba mupviya Mungu apvawo yi wanadamu, mkataba uliyo amba udhibitishiha ha yi ndrongo ya yi damu yangu yendawo yatrihe ha sibabu ya wanyu.’ ” ¹³

“Tsiyelewa hayiri apvasa,” Karim arongowa. “Mungu aka afanya mkataba wa damu na Ibrahim ha ubarikisha zi nishani. Aka amufanyiya Ibrahim wahadi amba adjotowa yi mayesha yahe fidiya ha sibabu ya mwanadamu amuhuyi. Ha yizo wakati Insa atra yi damu yahe, Mungu atimidza u wahadi wahe.”

“Ewa, apvasa ritsodjuwa rilaguwe na Mungu ayina wakati ritsahawo rihadisi na waye mana yi ndziya ya wenda harimwa li Fuko la yi Shiri sha yezi ya Mungu yiyo yibuha hanguvu. U Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu urongowa namna yino:  “Tsuwano u mkataba nidjowufanya na wawo baanda ya zi suku zile, wami Mwalawo de nirongowawo. Nitsotriya zi Shariya zangu moni na zi roho zawo, yipvo nitsoziwandziha harimwa zi fikira zawo.” Angedza tsena: “Madhambi yawo na yi makosa, tsina uyanahana tsena.” Na pvahano pvukawo mswamaha wa ndrongo yizo, tsi mpaka tsena sadaka la uzima madhambi. Basi wananyangu, ngerina nafasi ya ungiya u Pvahano Pvutwaharifu raha na Pvutwaharifu ha yi damu ya sadaka ya Insa. Aribuliya ndziya mbiya yipvingawo uhayati yipvirawo harimwa li suru lashukidzwa, yaani yipviri de harimwa u mwili wahe…basi narimudjeleye ha umo warahara na uwaminifu kawuna tuhuma…’ ” ¹⁴ 

¹Matiyo 12:39-41;  ²Jonas 1:17;  ³Yuhani 1:29;  ⁴Mipvenuliyo 5:9,12;  ⁵1 Monye 1:19-20;  ⁶Yuhani 19:32-33;  ⁷Lukasi 2: 9-16;  ⁸Matiyo 27:11-24;  ⁹Yuhani 1:12;  1 Yuhani 1:9;  ¹⁰Michée (Mika) 5:2;  ¹¹Yuhani 6:35;48;51;  ¹²Lukasi 22:14-16,19;  ¹³Lukasi 22:20;  ¹⁴Mahebraniya 10:16-22