Ibrahima na Isiyaka

Abou na Karim wakosoma yi hadisi ya Ibrahima na Isiyaka.

Bba na yi mwana wahe wakokiya yi mindu yawo wakati wakodunga yi ndziya ya uheya yi milima mirututu yaliyo ainalbahari amana pvuka utrulivu harimwa mkabala wahaka. Bba apvingi moro na sembeya. Yi mwana apvingi nkuni ndziro. Waka walishi yi wandru wa hazi wawo mbali.  Wakati wa mwiso kawalazimu wadungana na mundru ha uheya mlimani.

Kawalaguwa hanguvu. Yi suku yingedzeha na li djuwa ngeliwalawo hanguvu. Mwisoni yi mwana kashinda astahamili, amuwudzisa bbahe: "Bbangu?"

"Naam, mwana wangu."

"Ngerina u moro na zi nkuni, basi ngeli hapvi li gondzi la ukoka ha utowa li sadaka?"

Bba arenge muda mwengi kabula ya udjibu yi mwana: "Mungu atsodjaanliya li gondzi la li sadaka, mwana wangu."  Bba asikitiha ha ushukidza mbumu kabisa, aruwa zi.

Pvapvo na pvapvo Isiyaka amugawushiya bbahe afanyihawo mundru mduhazi. Amungaliya yi sura awono amba zi ndrongo kazisenda hawuzuri. Ngefano na mundru aliyo na hamu, ngena fikira nyengi. Ha

umustehi bbahe, mundru mzima, aruwa zi.

Uwaswili yawo harimwa yi milima, Ibrahima amuwonesa yi mwana mlima. Arongowa "Uno de u mlima Mnyezi Mungu atsahuwa, mwana wangu, mana ngopvo mawe kiyasi ya uwunda pvahano pva utowa sadaka."

Isiyaka ahentsi zi nkuni montsi ahandisa uwunda pvahano pva utowa sadaka, amurengeya bbahe yi mawe madziro, kakotsaha bbahe mundru mzima afanya hazi ndziro. Akodjuwa yi namna ya uwunda pvahano pva utowa sadaka mana kayaka de yi mara ya handa wafanya ndrongo zino. Karenga wakati mwengi ha uwunda u pvahano pva utowa sadaka. Watriya zi nkuni u pvahano pvwalazimu zitrilwe, waka tayari ya utowa li sadaka.

Halafu Isiyaka amungaliya bbahe ha umukabili. "Bbangu, u pvahano pva utowa sadaka ngopvu tayari. Li gondzi ngeli hapvi?"

Uno de u wakati wa handa Isiyaka awona usikitifu harimwa yi sura ya bbahe wakati akowana ha udjizuya na uliya, kasitsaha matsozi yashuka. Ibrahima amukurubiya yi mwana wahe. Amukadza mhono mdziro harimwa li bega lahe. Matsozi yahandisa ushuka harimwa maravu ata yamulodzo zi ndrevu ndjewu.

“Bbangu?”

“Mungu ngetsaho nihutowe sadaka mwana wangu” Ibrahima kakoshinda utowa ata yi makalima. Li dji lahe kalikolawa.

“Bbangu? Mana ndrini?” Yi nkorumiyo ya Isiyaka yika yihaya. Yi roho yahe yizuya, yihandisa wenda mbiyo tsena. Harimwa muda mshashi kakohedza mbumu.

“Ha ushahidifu amba nitsomutwiin Mungu harimwa zi ndrongo piya aniamurishawo, mwana wangu.”

Rohoni hahe Ibrahima akodjuwa amba Mungu akana ndziya. Ibrahima akomuwamini Mungu na yi roho yahe piya mana akomupvendza Mungu hanguvu. Nahika Mungu ngetsaho Ibrahima atowe yi mwana wahe sadaka yaani umutowa roho arudi amuvudze mawuri sadaka la shinyama shakokwa, atsoyifanya la ukana yino ndrongo ndziro hanguvu yifanawo na utowa yi roho yahe.

Mnyezi Mungu waye upvendza utwaan na Ibrahima kakofikiri wenda  kinyume na Mungu aliyo hayi, be ngedjuwo wadjawu amba Mungu waye muwaminifu. Waye wa dayima, bila kaparogawuha.  Mungu aka arongowa amba yi zilembwe za Ibrahima kazina uhasibiha na zi kabila piya za duniya zitsobarikishiha ha sibabu ya yi zilembwe zahe. Akana uwaminifu amba Mungu atsotimidza u wahadi wahe la ukana Mnyezi Mungu aliyo hayi atsomuregeza yi mwana wahe duniyani ha yipvo aka afa.

Pvuka pvumudjeleya fikira yangina suku zile. Akodjuwa amba Mnyezi Mungu aliyo hayi akoyenga masadaka wakati wandru wakotowa yi wana wawo sadaka ha sibabu ya mungu wa ndrabo. Yiyo tsi de yi ndrongo ayifanyawo apvasa? Mungu waye muraharifu harimwa yi heli yahe. Kana

ufanya zi tabiya za wandru wakoanbudu masanamwe. Yilazimu yike amba ngena fikira zangina. Ibrahima amuwamini Mungu yikawo de akomudjuwa kabisa. Hahedju Mungu nge Mungu, nge mlibwavu raha na Mungu. Mungu de mwandzani wahe; de mundru muwaminifu wahe, mwandzani wahe amupvendzawo.

Isiyaka akentsi udju mwa mawe yakadziwa pvahano pva utowa sadaka. Ibrahima atsengeleya ha ukentsi bavuni hahe. Harimwa muda mwengi wakentsi pvale, kawakolaguwa, mawuri wakomulinda Mungu apvelehe li gondzi la utowa sadaka. Isiyaka awono yi mayesha yahe piya yi namna yaka yapvira. Kalola; kasina zilembwe. Namna djedje de zi nishani za duniya piya zidjobarikishiha ha ndziya ya yi zilembwe za Ibrahima nahika kapvusi mwana? Wawo piya wayelewa nayi yi mwana Mungu aka atowa u wahadi amba zi nishani zitsobarikishiha? Mayesha yahe yalazimu yakadze kifu. Yilazimu yike amba Mungu ngena fikira yangina.

Isiyaka amungaliya bbahe aliyo mduhazi yi namna asikitihawo, amukadza u muhono harimwa yi mabega. Arongowa “Bbangu.  Narifanye zizo Mungu atsahawo. Nifunge unihedze udju mwa u pvahano pva utowa li sadaka. Mungu atsohupva zi nguvu yile utimidze yi ndrongo ahuamurisha.”

Bba arenge zi ngwe amufungu yi mwana amuhedze udju mwa zi nkuni. Akoyifanya mbole mbole be na yakini. Amubaya yi mwana wahe yi matso ha umukadza u muhono wa potro, adjusu li sembeya kali ha u muhono wa dadi. Yi mizi ya muhono wahe yaka yalimbiha. Harimwa muda mshashi u muhono wahe uka uzuya udju mwa yi mwana, kawukoshuka wala kawukoheya, yipvo...

U pvahano yikawo de waka, pvuka mawuri pvungiwa mwendje, mawuri pvushuku mbenu wakati ule. Ibrahima na Isiyaka waheye ntsawawa mwilini, wakati uwo pvulawa dji libwavu mbinguni: ‘Ibrahima! Ibrahima! usiwuwe yi mwana waho! Apvasa tsiwono amba ngomustehi Mungu, mana kwaniharaliya ata yi mwana modja waho!’ ¹

Ibrahima aregeza li sembeya ha ungaliya nyuma. Isiyaka awono kadimu raha na bbahe gondzi ndrumme lasikwa muridju na yizi nyonga zahe.

“Ngaliya hule, Bbangu! Mungu adjaanliya li sadaka!” Ashemeledza ha li dji lahe piya. “Mungu adjaanliya li gondzi, mwana wangu!” arongowa bbahe ha uliya na utseha.

Sawasawa watowa li gondzi pvahano laka lasikwa, walifungu, walihedze udju mwa u pvahano pva utowa li sadaka, na wawo wakomusifu Mungu na umutukuza.

********

“Hadisi yino ndjuzuri!” Karim arongowa. “Wawe udjuwa utowa hadisi swafi, Abou! Be ngopvo wana ndrongo washashi tsawayelewa. Mana ndrini Mnyezi Mungu atsongesa Ibrahima ake tayari ya utowa yi mwana wahe yi roho wakati uwo amuzuya. Kusiwona amba kayisina mana?”

“Nahika mundru ngengaliyo tu yi hadisi atsodjuwa arongowe namna yiyo,” Abou adjibu. “Be yi hadisi yino ngeyitsahawo yirongowe ndrongo nyengi. Ha kweli, Ibrahima umutowa sadaka yi mwana wahe Isiyaka, de yi hadisi kamili ya ukombozi de yirongolwawo.”

“Namna djedje de urongowawo heli yiyo?” Karim awudzisa.

“Ibrahima aka ahambilwa: ‘Renga yi mwana modja waho Isiyaka yikawo de umupvendzawo’.²  U Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu urihambiya: ‘Mana Mungu apvendze u ulemengu’, (ulemengu de wawe, wami na wanadamu wasaliya) ‘ata atowa yi Mwana modja modja wahe, amupveleha yile pare kula mundru amuwaminiwu asiangamiye, be ake na uhayati mukamilifu kawuna mpaka’." ³ 

“Uyelewa Karim, yi ufa ya Insa yiyo tsi ndrongo yikawo yadjiri tu namna zizo, na Bba akongaliya rangu mbali. Anha, Bba apva yi mwana wahe mana waye upvendza yi binadamu na utsaha awahuyi. Swahaba likohiriwa Yuhani arongowa yi namna yino: ‘Tsiyano ndrongo yiwonesawo amba upvendza, yiyo ndrini: tse de amba wasi de rikomupvendza Mungu, bedi waye de akoripvendza, yipvo amupveleha yi Mwana wahe atolwe sadaka ha uripariya mswamaha wa yi madhambi yatru’.” ⁴

Abou ayendeleya ha uyeledza, “Na tsena Isiyaka aka adzalwa ha yi namna yahe weke wahe. Insa aka adzalwa ha yi Roho Ndzitwaharifu ya Mungu. Wawo wayili waka wadzalwa ha wahadi Mungu aka awutowa. Isiyaka akondo tolwa sadaka latrilwa moro. Sadaka latrilwa moro de sadaka la madhambi. Nahana yi makalima ya Yahaya Mbayishizi wakati amuwona Insa akomudjeleya, arongowa: ‘Tsilo sadaka la Mungu liliyo mfano modja na mwana gondzi atolwawo sadaka. Waye de atowawo yi madhambi ya li duniya.’ ⁵ Be ngopvo tafawuti. Mungu amuhuyi yi mwana wa Ibrahima. Be Insa waye ande ata afu. Be wakati atimidza zi ndrongo aka apvelehwa nazo, aka atolwa harimwa li kaburi likawo de aka adzihwa ha uregezewa hayi. Mawuri de yi heli Isiyaka aka apvinga zi nkuni wakati akondo tolwa sadaka, de yi namna Insa aka apvinga muri wa mbawa yikawo Insa awulawa nawo, wakati akondo tolwa sadaka.

“Uyelewa apvasa yi mana yikotsashiwa yirongolwe harimwa yi hadisi ya Isiyaka?” Abou awudzisa.

“Ngamufikiri amba tsiyelewa” Karim adisi yi shitswa ha urongowa ‘ewa’.

“Mungu akowawonesa yi wandru wahe amba akana fikira ya ufanya ndrongo yangina wakati udjodja.”

“Ewa, de yi namna yiyo. Ibrahima amupvingi Isiyaka harimwa mlima wa mawe yikawo Mungu aka amuwonesa ha utowa sadaka yi mwana wahe, na ha ndziya ya mfano uno Mungu aka amuhambiya mwanadamu amba: ‘Ngopvo suku nitsotsahuwa mlima wa mawe wangina yikawo nitsotowa sadaka yi mwana wangu ha sibabu ya yi madhambi ya yi binadamu, mana wami upvendza yi binadamu, ngamutsaho waparane hangudju’.”

Karim ashangaya swafi. “Yino habari ndjuzuri! Tsaparoyelewa yi hadisi ya Ibrahima na Isiyaka mawuri de yi namna yino.”

Abou arongowa, “Ngopvo ndrongo nyengi. Li gondzi kalaka gondzi tu be gondzi ndrumme ha kusudi. Wakati Mungu amumba Moussa yi masharutwi ya masadaka, amuhambiya amba li gondzi la li sadaka lilazimu like gondzi ndrumme, like na nguvu, bila kosa lidjoka lontsi, shinyama shema. Ndrongo yino yikomurongowa de Insa yiliyo amba waye de yi mundru modja tu yikawo amba kakana madhambi.”

“Li sadaka latrilwa moro lika ndrini ha kweli?”  Karim akotsaha adjuwe.

Lino lika sadaka la dhambi. Mundru yikawo akotsaha atowe sadaka ha sibabu ya yi madhambi yahe aka alazimishiwa apvinge gondzi ndrumme ande nalo ha fundi wa sadaka. Ndrongo ya handa ayifanya, akadza yi mihono yahe harimwa yi shitswa sha yi shinyama ha urongowa ‘li gondzi lino ngelifawo badala yangu ha ulipva yi madhambi yangu’. Yi ndrongo yino yikofanyishiha mara miya na miya kakila suku.”

“Yirilazimu rifanye tsena ndrongo zino lewo?” Karim awudzisa.

“Anha.  Yino de yi habari ndjema. Karina ufanya tsena ndrongo zino. Insa aka de li sadaka la mwiso. Wakati Insa atolwa sadaka, li sadaka la zinyama likadza kifu. U Mwandzishiyo Muraharifu wa Mungu urongowa: ‘Fundi wa Masadaka mawuri de uno de rikolazimu rike na waye, mundru aliyo amba waye muraharifu, kana kosa lidjoka lontsi wala panda, afahamishiwa na mafanyizi madhambi, ahedzwa udju raha na zi mbingu.  Hahedju, tsi mpaka atowe Masadaka kula suku mawuri de yi Mafundi Malibwavu ya Masadaka yasaliya, rabuzi ha yi madhambi yahe, yipvo ha ya wandru wangina. Mana ndrongo yino ayifanya mara modja yikifiye piya zi suku wakati akodjitowa fidiya afe’.” ⁶

“Ha zizo, Insa arenge yi madhambi ya yi wandru piya yipvo apvasa mwanadamu kasina madhambi?”

“Anha, tsi piya,” Abou ayeledza. “Ngonahano mundru aka atowa li gondzi sadaka ha ulibadili na yi madhambi yahe? Ndrongo de uyo uyo na Insa. Mundru akubali li sadaka Insa alitowa ha sibabu ya waye, yiyo atsoswamihilwa yi madhambi yahe.

Yuhani azirongowa namna yino: ‘Be nahika mayendeleyo yatru, yawo ngeya hewuni mawuri de Mungu yipvo aliyo hewuni, basi pvapvo ritsowonehana amba hatrudju risikana yi mihono, yipvo yi damu ya Insa, yi Mwana wahe, yiliyo amba yikotriha utolwa yahe sadaka, damu yiyo urirahatsa yi madhambi yatru piya. Nahika ngerirongowawo amba karisina madhambi, basi pvapvo ngeridjihadawo nafusi zatru, yipvo zi kweli kazisi moni hatru. Be nahika rimukubaliya madhambi yatru yile ha upara mswamaha, madza yirahara amba waye muwaminifu, tsena wa haki. Basi atsoswamihi madhambi yatru na urirahatsa na kula ndrongo kayalazimu. Nahika ngerirongowawo amba karaparofanya madhambi, basi pvapvo ngerimufanyawo amba waye mnafiki, tsena urongozi wahe kawusi moni hatru’ ⁷

‘Be ha kakula mundru amukubali,amuwamini na li dzina lahe, amupva ushindzi ha waye ufanyishiha mwana wa Mungu…’ ⁸

“Ha zizo, namna djedje de yalazimu nimukubaliye yi madhambi yangu?”

“Yilazimu umuhambiye. Mnyezi Mungu nge hayi, utsodjuwa uhadisi na waye namna utsahawo na kakila wakati utsahawo mawuri de heli

rihadisiwu wasi na wasi. Lisha nihuyeledze mfano walazimu ufanye:  

‘Mnyezi Mungu uliyo hayi, ngamuhutukuzo mana wawe tu de Mungu wa kweli kana wa pvili uliyo hayi, wawe unipvendza ha kweli ata watowa yi mwana waho adje afe badala yangu. Tsikubali li sadaka Insa alitowa ha sibabu ya yi madhambi yangu. Tsikubali amba wami muanswifu. Marahaba Insa yipvo wakubali wafa badala yangu. Marahaba yipvo wani- swamihi yi madhambi yangu wanifanya muraharifu, ha utriha yi damu yaho. Tsihukubali uke de Muhuyizi wangu. U Mwandzishiyo Muraharifu waho urongowa amba unipva ushindzi nifanyishihe mwana waho nahika tsihukubali na uwamini li dzina laho. Tsiwamini li dzina laho.

Amina’.”

¹ Genèse 22:11-12; ² Genèse 22:2; ³ Yuhani 3:16; ⁴ 1Yuhani 4:10;

⁵ Yuhani 1:29; ⁶ Mahebraniya 7:26-27; ⁷ 1 Yuhani 1:7-10; ⁸ Yuhani 1:12.